“Πιστεύω πως ελάχιστα διαφορετικά πράγματα έχω να προσθέσω σε όσα ακούστηκαν σήμερα σε αυτή την ημερίδα αλλά και γενικά σε όσα έχουν ειπωθεί τα τελευταία χρόνια σχετικά με τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει ο χώρος μας. Αισθάνομαι ότι οι περισσότεροι από εμάς, από όσο διαφορετικές κατευθύνσεις και αν προερχόμαστε, αντιμετωπίζουμε τις ίδιες προκλήσεις στην καρέκλα, στο ντιβάνι ή στο στρώμα της ψυχοθεραπείας. Καλούμαστε να ανακουφίσουμε τον ανθρώπινο πόνο, να φωτίσουμε τα σκοτάδια της ανθρώπινης ύπαρξης. Να βοηθήσουμε τα ανθρώπινα πλάσματα που απευθύνονται σε μας να δώσουν νόημα σε αυτό που ονομάζουμε ζωή. Μια ζωή που στη χώρα μας τα χρόνια της οικονομικής κρίσης, γίνεται πιο δύσκολη. Σε μια ιστορική περίοδο που το μεγαλύτερο μέρος του πολιτισμένου κόσμου αναζητά καινούργιες σταθερές για να κρατηθεί. Η κατάρρευση του καπιταλισμού, σε συνδυασμό με η χρεοκοπία των κυριότερων φιλοσοφικών, θεολογικών και πολιτικών ιδεολογιών. Αλλά και η διαρραγή των κοινωνικών και οικογενειακών δεσμών και θεσμών είναι γεγονότα που μας άφησε κληρονομία ο προηγούμενος αιώνας και θα κυριαρχήσουν και στον επόμενο. Ταυτόχρονα η τεχνολογική ανάπτυξη και ο κατακλυσμός πληροφοριών που ταξιδεύουν με ιλιγγιώδεις ταχύτητες, αλλάζουν την ανθρώπινη ψυχολογία, τον τρόπο που σχετιζόμαστε, που σκεφτόμαστε αλλά και την αίσθηση του ποιοι είμαστε. Σε αυτή τη βάση θα ήθελα να μοιραστώ μαζί σας κάποιες σκέψεις για τις προκλήσεις του σήμερα από τη μεριά της σωματικής ψυχοθεραπείας.

Η αλλαγή που ζούμε τον τελευταίο αιώνια σχετικά με την μετάδοση της πληροφορίας και της γνώσης είναι πρωτόγνωρη. Από την προφορική παράδοση και τη λογοτεχνία, που διατηρήθηκε πολλούς αιώνες, περάσαμε στην τηλεφωνική επικοινωνία και το διαδίκτυο. Είναι γεγονός ότι η εποχή μας χαρακτηρίζεται από την ευρεία χρήση του διαδικτύου. Το οποίο είναι μέρος της καθημερινότητας μας και αποτελεί τον πιο διαδεδομένο τρόπο επικοινωνίας σε όλες τις δομές του κοινωνικού ιστού. Ειδικά για τα παιδιά και τους εφήβους αποτελεί πλέον αναγκαίο εργαλείο ενημέρωσης, κοινωνικής επαφής, εκπαίδευσης, ψυχαγωγίας ακόμη και παιδικό παιχνίδι. Αξίζει να σημειώσουμε ότι 1 στα 3 παιδιά χρησιμοποιεί ταμπλέτες ή κινητά πριν ακόμη μιλήσει. Μέσα στα πλαίσια μιας κοινωνίας που προωθεί την υπερκατανάλωση, τον ανταγωνισμό και που ταυτόχρονα χαρακτηρίζεται από κοινωνικό-οικονομική κρίση και έλλειψη νοήματος παρατηρούνται ολοένα και πιο έντονα φαινόμενα προβληματικής χρήσης του διαδικτύου ή ακόμη και εξάρτησης από αυτό. Γνωρίζουμε ότι τα κινητά, i pad κλπ. μπορούν να λειτουργήσουν σαν ψηφιακό ναρκωτικό καθώς επηρεάζουν με τρόπο παρόμοιο με την κοκαΐνη κάποια κομμάτια του εγκεφάλου. Επίσης η τεχνολογία είναι τόσο διεγερτική που αυξάνει την ντοπαμίνη ισοδύναμα με το σεξ.

Σήμερα το μέσο ανταλλαγής πληροφορίας, επικοινωνίας και σχέσης, μοιάζει να έχει αποτινάξει τα «περιττά», τις αισθήσεις και το σώμα. Οι διαδικτυακές σχέσεις δεν έχουν φυσικό σώμα, κανένα άγγιγμα, καμία σωματική αίσθηση, καμία ανθρώπινη φωνή, χαρακτήρα ή υπόσταση. Οι σχέσεις αυτές έρχονται σε αντίθεση και συχνά υποκαθιστούν τις σχέσεις στον πραγματικό κόσμο, όπου κανείς μπορεί να μυρίσει, να ακούσει, να αντιδράσει χρησιμοποιώντας τη γλώσσα του σώματος με το αντικείμενο. Τα μέσα που χρησιμοποιούμε για να συναντήσουμε και να κατανοήσουμε τον Άλλο – αντιληπτικά πεδία όρασης, αφής, ακοής, όσφρησης, γεύσης και ενέργειας- παύουν να είναι χρήσιμα και καταργούνται. Το αντικείμενο της επικοινωνίας είναι απρόσωπο, είναι φαντασιακό. Η γλώσσα του σώματος που δίνει δομή και νόημα σε αυτό που εκφράζουμε με το λόγο απουσιάζει. Αναπόφευκτα αυτός ο τρόπος ζωής, αφενός μεν προωθεί την εξατομίκευση και την έλλειψη ουσιαστικής επικοινωνίας, αφετέρου δε επιβάλλει νέους τρόπους φυγής από την προσωπική και κοινωνική πραγματικότητα. Ολοένα και περισσότεροι άνθρωποι οδηγούνται στην αναζήτηση καινούργιων τρόπων απόδρασης από την πραγματικότητα, και ένας από αυτούς είναι και το διαδίκτυο. Η εικονική πραγματικότητα, σε αυτή τη περίπτωση αναλαμβάνει το διπλό ρόλο του «οχήματος» φυγής και του «καταφύγιου». Οι εταιρείες και οι κυβερνήσεις υπερθεματίζουν σε αυτό, τα τελευταία χρόνια δημιουργούνται κινήματα για την νομιμοποίηση επικίνδυνων για τη ψυχική υγεία ουσιών στο βωμό του κέρδους. Σε αυτές τις συνθήκες ο χρόνος στρεβλώνεται γίνεται οριακός, ο πραγματικός χρόνος δίνει τη θέση του στον ψηφιακό χρόνο και ο πραγματικός χώρος δίνει τη θέση του στον κυβερνοχώρο. Ζούμε μέσα στο cloud και απουσιάζουμε από το εδώ και τώρα. Θυμηθείτε προ διετίας περίπου τη δημοσιότητα και τους τραυματισμούς που είχε προκαλέσει, μου διαφεύγει αν υπήρξαν νεκροί, η αναζήτηση των Pokemon’s στους δρόμους των πόλεων, στην οποία συμμετείχαν άνθρωποι κάθε ηλικίας, χρησιμοποιώντας τα κινητά τους τηλέφωνα. Ταυτόχρονα από την εξέλιξη της τεχνολογίας δημιουργείται μια επίφαση ισχύος και παντοδυναμίας του ατόμου, μέσα από την απεριόριστη πρόσβαση σε πληροφορίες σε μηδενικό χρόνο. Το πρόσταγμα της εποχής μας είναι η αναζήτηση άμεσων ικανοποιήσεων. Σήμερα περισσότερο από κάθε άλλη στιγμή στην ιστορία μας, ο χρόνος αναμονής είναι μηδενικός. Τα πάντα υπάρχουν στο google, κάθε ερώτηση απέχει δέκατα του δευτερολέπτου από την απάντησή της. Ζούμε σε μια εποχή ιλιγγιώδους ταχύτητας που δεν υπάρχει χρόνος για αναμονή, για επεξεργασία ή για ζύμωση. Όλα χρειάζεται να γίνονται απίστευτα γρήγορα η καθημερινότητα είναι fast food, το όριο ανοχής στη ματαίωση είναι απίστευτα χαμηλό. Το μέσο οδηγεί σε γρήγορες και παρορμητικές ενέργειες. Ο αντίπαλος μας είναι το ρομπότ και οι ταχύτητές του. Το σώμα είναι καθηλωμένο σε μια καρέκλα για πολλές ώρες ή και μέρες μπροστά στην οθόνη. Μπορεί να μάχεται, μπορεί να ταξιδεύει, μπορεί να εργάζεται, μπορεί να συνομιλεί, μπορεί να ερωτεύεται σε ένα σύμπαν που περιλαμβάνει όλο τον πλανήτη και ταυτόχρονα περιορίζεται στα πλαίσια μιας οθόνης. Το σώμα παγώνει, ακινητοποιείται και ο εαυτός αποσωματοποιείται. Η αποκοπή αυτή από το σώμα και η επένδυση στις νοητικές λειτουργίες αδρανοποιούν τον άνθρωπο και τον απομακρύνουν από την επαφή με τον εαυτό και τη σχέση του με τους άλλους. Είναι παράδοξο το γεγονός ότι το διαδίκτυο παρότι ενισχύει μια κατ’ επίφαση κοντινότητα, στην πραγματικότητα ταυτόχρονα αυξάνει και την συναισθηματική μοναξιά. Χρειάζεται να αναρωτηθούμε σχετικά με τις ψυχολογικές επιδράσεις της ψηφιακής αυτής επανάστασης. Η ταχύτητα της αλλαγής, της επικοινωνίας αλλά και η ανυπολόγιστη ποσότητα διαθέσιμης πληροφορίας δημιουργεί μια γενιά σε σύγχυση, η οποία με δυσκολία μπορεί να ορίσει τον εαυτό της και το περιβάλλον της σε συγκεκριμένα πλαίσια-όρια. Βρίσκεται σε σύγχυση γιατί σε αυτό τον καταιγισμό των πληροφοριών, ο εγκέφαλος αδυνατεί να δώσει μορφή, ακινητοποιείται δεν μπορεί να υπάρξει δράση μόνο η παρακολούθηση των updates. Χρειάζεται να κατανοήσουμε την ύπαρξη σε σχέση με τον αντίκτυπο της κλειστής οθόνης και της ανοικτής οθόνης αλλά και αυτής της νέας κουλτούρας της αποτύπωσης. Το άτομο ζει την αυταπάτη της υπέρβασης του βιολογικά-καθορισμένου σώματος. Που είναι δέσμιο των φυσικών του ορίων και του χρόνου. Η τοποθέτηση του Άβαταρ εαυτού ως ψηφιακό στίγμα στο διαδικτυακό ιστό,…… που βρίσκομαι, τι φορώ, τι κάνω, τι βλέπω, δηλώνει μια διαρκή αγωνία για το εάν «υπάρχω». Η υπενθύμιση αυτή εξαρτάται πάντα από τον «άλλο» ο οποίος ικανοποιείται, αρέσκεται με τα (Likes) σε αυτό που κάνω. Είναι πάντα συνδεδεμένος, παρών και αντιδρά άμεσα επιβραβεύοντας ή όχι ό,τι εγώ κάνω.

Ήμουν σε ένα καφέ την προηγούμενη εβδομάδα και σε κάποια πελάτισσα (νεαρή κοπέλα) έφεραν το χυμό της. Πριν καν δοκιμάσει τη γεύση του τοποθέτησε το ποτήρι σε θέση που εξυπηρετούσε και το έβγαλε φωτογραφία που φαντάζομαι ότι άμεσα ανέβασε σε κάποιο από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Η ορμή έχει μετακινηθεί από τις αισθήσεις/σώμα στην εικόνα, μοιάζει να μην υπάρχει η εμπειρία αν δεν είναι αποτυπωμένη και αν δεν επιβεβαιωθεί από τους άλλους. Θυμίζει τα πρώτα στάδια της βρεφικής ζωής που το βλέμμα της μητέρας είναι το σύμπαν του βρέφους. Η βλεμματική επαφή με την μητέρα ανακουφίζει και επιβεβαιώνει την συνύπαρξη. Το υποκείμενο μπορεί και υπάρχει «μέσα» από το βλέμμα της μητέρας. Έτσι όπως το σημερινό υποκείμενο υπάρχει μέσα από την αλληλεπίδραση με τους άλλους στο διαδίκτυο. Η αλλαγή από το σύμπαν μητέρα-μαστός, στο σύμπαν κυβερνοχώρος. Το σώμα γίνεται κοινό εμπόρευμα. Κακοποιείται στο βωμό της τελειότητας και της εικόνας. Αγόρια και κορίτσια αντιμετωπίζουν το σεξ σαν γυμναστική, ανταλλάσουν το σώμα τους με το ενοίκιο του διαμερίσματός τους και αυτό γίνεται προϊόν διαφήμισης. Σε άλλες περιπτώσεις, άτομα κάνουν καριέρα, έχοντας εκατοντάδες χιλιάδες ακόλουθους στο Instagram, επενδύοντας στην εικόνα τους και χρησιμοποιώντας προσωπικές φωτογραφίες ή video στο βωμό της δημοσιότητας που μεταφράζεται σε χρήμα. Αναδύονται καινούργιες μάστιγες σεξουαλικής ασυδοσίας και εξαρτήσεων, όπως το ChemSex. Καινούργιοι προσδιορισμοί φύλων. Έτσι εμφανίζεται η όποια σεξουαλικότητα, άμεση, βουλημική, καταναλωτική, αποκομμένη από το συναίσθημα, καμένη από την ταχύτητα, οριακή και αυτή. Στις περισσότερες περιπτώσεις είμαστε πολύ μακριά από αυτά για το οποία μιλούσε ο Ράιχ, δεν μιλάμε πια για θωράκιση, για ενοχή ή για απώθηση αλλά για την απουσία τους.

Πώς απαντάμε σε αυτό; Ο κατακερματισμός της κοινωνικής ζωής έχει βάλει σε κρίση πολλές μορφές ομαδικής συνύπαρξης, κατάσταση που οδηγεί στη μοναξιά και την αβεβαιότητα. Η κοινωνία που ζούμε παράγει έναν άνθρωπο παθητικό, με δοτούς σκοπούς από τη διαφήμιση, έναν άνθρωπο που καταναλώνει ασύδοτα και πάντα μένει κενός. Η ελληνική κοινωνία ζει την μετάβαση από το παραδοσιακό μοντέλο στο οποίο ο άνθρωπος γεννιέται, μεγαλώνει, εργάζεται και πεθαίνει στον τόπο του. Στη νέα πραγματικότητα του «πολίτη του κόσμου» όπου ο σύγχρονος άνθρωπος δεν βρίσκεται «εδώ», δεν συνδέεται απαραίτητα με έναν τόπο, εργάζεται από απόσταση και κάνει σχέσεις διαδικτυακές.

Όλο και περισσότεροι ασθενείς έρχονται στα γραφεία μας παραπονούμενοι για εσωτερικό κενό, μια αίσθηση πλήρους και ολοκληρωτικής έλλειψης νοήματος στη ζωή τους. Πιθανά να μπορούμε να ερμηνεύσουμε το συναισθηματικό κενό ως ματαίωση αυτού που θεωρούμε την πιο βασική κινητήρια δύναμη του ανθρώπου. Αυτού που μπορούμε να ονομάσουμε θέληση για νόημα. Η σύγχρονη δυσφορία που καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε μοιάζει να σχηματοποιείται από την αναστολή της απόλυτης, άμεσης, χωρίς όρια ικανοποίησης. Οι σύγχρονες μορφές του συμπτώματος έχουν τροποποιηθεί υπό την πίεση ενός κόσμου που κυριαρχείται από την εμμονή της άμεσης χρησιμότητας. Η εποχή μας μοιάζει να καλύπτει με ψεύτικη ευφορία τη δύσκολη συνθήκη του ανυπεράσπιστου και τη ερημιάς που συνοδεύει την ύπαρξη. Η οριακή διαταραχή είναι το έμβλημα της εποχής μας.

Στο ψυχοθεραπευτικό πλαίσιο μοιάζει να γίνεται ολοένα και πιο δύσκολο να δοθεί χώρος και χρόνος στη σιωπή. Οι άνθρωποι φαίνεται να μην αντέχουν την απουσία ερεθισμάτων και το έλλειμμα-κενό που προκύπτει. Ένα ζητούμενο είναι να βρεθεί κανείς με τον εαυτό στο εδώ και τώρα, να αντέξει την σιωπή, να παρατηρήσει και να ορίσει το σώμα αλλά και τον «Άλλον». Ίσως η απάντηση στο φρενήρη ρυθμό να είναι η ακινησία. Αυτό είναι που θα παράξει την κόλλα για να ενοποιηθεί ο εαυτός.

Μια ψυχοθεραπευτική δουλειά προσανατολισμένη στο σώμα δημιουργεί θετικά ερεθίσματα στο κινητικό και στο σπλαχνικό μας σύστημα και μέσα από αυτό αναπληρώνει την ενέργειάς μας. Το σώμα μετακινείται σε μια υψηλότερης τάξης ζωτικότητα, τα συναισθήματα και οι νοητικές λειτουργίες εναρμονίζονται.

Κλείνοντας, θα ήθελα να αφήσω ανοιχτό το ερώτημα: Μπορούν τελικά τα σημερινά μέσα να αλλάξουν θεμελιωδώς την ανθρώπινη ύπαρξη;

Σας ευχαριστώ.